Een overzicht van verdwenen kerkelijke bebouwing, circa 250-950, 10-09-2005. (op 6 kaarten)
In dunne lijnen de tegenwoordige rooilijnen van het Domplein en omgeving.
Ter verdere oriëntering: 1. de domtoren; 2. de domkerk; 3. het academiegebouw.
Circa 950:
In de tweede helft van de negende eeuw vluchten de bisschop en de geestelijkheid voor de Noormannen. Omstreeks 917 kunnen zij naar Utrecht terugkeren. Bisschop Balderik versterkt en vergroot de burcht aan de westzijde en herstelt de aan Sint-Maarten gewijde domkerk (B) en de Sint-Salvator (C).
Wellicht om de Sint-Salvator naar het oosten te kunnen uitbreiden, breekt hij het Romeinse hoofdgebouw met de Sint-Salvator van Willibrord af. Van het afbraakmateriaal wordt, half over de fundamenten van het voormalig hoofdgebouw heen, de Heilig-Kruiskapel (A) gebouwd, die men later als een kerk van Willibrord is gaan beschouwen. Deze kapel is in 1826 afgebroken.
Van de in 1826 gesloopte Heilig-Kruiskapel (A), het in 1674 verdwenen schip van de gotische domkerk (B) en de in 1576 afgebroken Sint-Salvator (C) zijn de omtrekken in het plaveisel van het Domplein weergegeven.
In de tweede helft van de negende eeuw vluchten de bisschop en de geestelijkheid voor de Noormannen. Omstreeks 917 kunnen zij naar Utrecht terugkeren. Bisschop Balderik versterkt en vergroot de burcht aan de westzijde en herstelt de aan Sint-Maarten gewijde domkerk (B) en de Sint-Salvator (C).
Wellicht om de Sint-Salvator naar het oosten te kunnen uitbreiden, breekt hij het Romeinse hoofdgebouw met de Sint-Salvator van Willibrord af. Van het afbraakmateriaal wordt, half over de fundamenten van het voormalig hoofdgebouw heen, de Heilig-Kruiskapel (A) gebouwd, die men later als een kerk van Willibrord is gaan beschouwen. Deze kapel is in 1826 afgebroken.
Van de in 1826 gesloopte Heilig-Kruiskapel (A), het in 1674 verdwenen schip van de gotische domkerk (B) en de in 1576 afgebroken Sint-Salvator (C) zijn de omtrekken in het plaveisel van het Domplein weergegeven.
LITERATUUR
Broer, C.J.C. en M.W.J. de Bruijn, ‘De Heilig-Kruiskapel in Utrecht: Sint-Maarten of Sint-Salvator?’, Bulletin KNOB 93 (1994) nr. 4/5, 162-168. – ‘Van tempeltje tot kathedraal. Romeinse en vroeg-middeleeuwse bebouwing onder het verdwenen schip van de Utrechtse domkerk’, Westerheem. Tijdschrift voor de Nederlandse archeologie 46 (1997) 1-10. – De eerste kerken in Utrecht: Sint-Thomas, Sint-Salvator, Sint-Maarten (Utrecht 1995). – ‘Bonifatius en de Utrechtse kerk’, in: E.S.C. Erkelens-Buttinger e.a. (red.), De kerk en de Nederlanden. Archieven, instellingen, samenleving (Hilversum 1997) 43-65. – Bonifatius en de kerk van Nederland (Utrecht 2005). CD-Dom. Domplein in Utrecht van 250 tot heden (Utrecht 1998). Groot, H.L. de, Terugblik op Traiectum. Een archeologische schets (z.pl. z.j. [Utrecht 1993]). – ‘De Heilige Kruiskapel te Utrecht. Die Tatsachen bleiben, die Interpretation schwänkt’, Bulletin KNOB 93 (1994) 135-149. Ozinga, L.R.P. e.a., Het Romeinse castellum te Utrecht (Utrecht 1989). Rijntjes, R., ‘De ecclesiola in het Utrechtse castellum. Bouwhistorische interpretatie van de resten van de Heilig-Kruiskapel’, Bulletin KNOB 93 (1994) nr. 4/5, 150-161. Rooijen, C.A.M. van, ‘De datering van de Heilig-Kruiskapel te Utrecht’, Bulletin KNOB 99 (2000) 62-67. Stöver, ‘De afmetingen van de Salvator- of Oudmunsterkerk, Bulletin KNOB 93 (1994) nr. 4/5, 169-191. – De Salvator- of Oudmunsterkerk te Utrecht. Stichtingsmonument van het bisdom Utrecht (Utrecht 1997). De recente publicatie Bonifatius en de kerk van Nederland, waarin de Utrechtse kerkenproblematiek uitgebreid wordt behandeld, is verkrijgbaar door overmaking van € 10,– op gironummer 40 41 43 2 ten name van C.J.C. Broer te Utrecht. Het boek wordt u dan per omgaande zonder verdere kosten toegezonden.
Broer, C.J.C. en M.W.J. de Bruijn, ‘De Heilig-Kruiskapel in Utrecht: Sint-Maarten of Sint-Salvator?’, Bulletin KNOB 93 (1994) nr. 4/5, 162-168. – ‘Van tempeltje tot kathedraal. Romeinse en vroeg-middeleeuwse bebouwing onder het verdwenen schip van de Utrechtse domkerk’, Westerheem. Tijdschrift voor de Nederlandse archeologie 46 (1997) 1-10. – De eerste kerken in Utrecht: Sint-Thomas, Sint-Salvator, Sint-Maarten (Utrecht 1995). – ‘Bonifatius en de Utrechtse kerk’, in: E.S.C. Erkelens-Buttinger e.a. (red.), De kerk en de Nederlanden. Archieven, instellingen, samenleving (Hilversum 1997) 43-65. – Bonifatius en de kerk van Nederland (Utrecht 2005). CD-Dom. Domplein in Utrecht van 250 tot heden (Utrecht 1998). Groot, H.L. de, Terugblik op Traiectum. Een archeologische schets (z.pl. z.j. [Utrecht 1993]). – ‘De Heilige Kruiskapel te Utrecht. Die Tatsachen bleiben, die Interpretation schwänkt’, Bulletin KNOB 93 (1994) 135-149. Ozinga, L.R.P. e.a., Het Romeinse castellum te Utrecht (Utrecht 1989). Rijntjes, R., ‘De ecclesiola in het Utrechtse castellum. Bouwhistorische interpretatie van de resten van de Heilig-Kruiskapel’, Bulletin KNOB 93 (1994) nr. 4/5, 150-161. Rooijen, C.A.M. van, ‘De datering van de Heilig-Kruiskapel te Utrecht’, Bulletin KNOB 99 (2000) 62-67. Stöver, ‘De afmetingen van de Salvator- of Oudmunsterkerk, Bulletin KNOB 93 (1994) nr. 4/5, 169-191. – De Salvator- of Oudmunsterkerk te Utrecht. Stichtingsmonument van het bisdom Utrecht (Utrecht 1997). De recente publicatie Bonifatius en de kerk van Nederland, waarin de Utrechtse kerkenproblematiek uitgebreid wordt behandeld, is verkrijgbaar door overmaking van € 10,– op gironummer 40 41 43 2 ten name van C.J.C. Broer te Utrecht. Het boek wordt u dan per omgaande zonder verdere kosten toegezonden.